Ποιος και γιατί εμποδίζει την πρόσβαση των ανάπηρων πολιτών στη δημόσια λογοδοσία;

Περιφέρεια Αττικής & Προσβασιμότητα

Μπορεί εύκολα να σκεφτεί κάποιος, ότι ένας θεσμός ή φορέας που θέλει να κρύψει την ανεπάρκειά του, την αποσπασματικότητά του και την προχειρότητα διαχείρισης κοινωνικών υποθέσεων, θα φροντίσει να εμποδίζεται η πρόσβαση των άμεσα ενδιαφερόμενων στα πεπραγμένα του, ώστε αυτοί να μη μαθαίνουν, να μην αντιδρούν και να μη διεκδικούν.

Ας εξετάσουμε το παράδειγμα της Περιφέρειας Αττικής και την πολυδιαφημιζόμενη ενασχόλησή της με την προσβασιμότητα. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τον Μάιο, όταν η Ομοσπονδία Κωφών Ελλάδος, σε δελτίο τύπου της κατέκρινε την Περιφέρεια για τη διαπιστωμένη ελλιπή προσβασιμότητα σε μεγάλη εκδήλωση για τον απολογισμό του έργου της. Η κριτική αυτή δεν έμεινε βέβαια αναπάντητη: στη σχετική ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας, απαριθμήθηκαν επιπλέον τα ποικίλα έργα προσβασιμότητας και ενταξιακής πολιτικής της ως τότε θητείας του Γιώργου Πατούλη. Και πράγματι, σε ένα μη έμπειρο μάτι το εν λόγω δελτίο τύπου μοιάζει αποστομωτικό. Ωστόσο, αν εξετάσουμε σε περισσότερο βάθος ορισμένα βασικά σημεία του έργου αυτού, πιθανώς να αναθεωρήσουμε. Μοιάζει να πρόκειται ίσως περισσότερο για μια θεωρητική συζήτηση περί σεβασμού και ισότητας που απευθύνεται προς τα ΑμεΑ από την Περιφέρεια, παρά για έμπρακτο εξαρχής σχεδιασμό που να υλοποιείται με γνώμονα τις ανάγκες τους.

Με ομάδα στόχου ανάπηρων επαγγελματιών της ΑΜΚΕ «Με Άλλα Μάτια», πραγματοποιήσαμε λοιπόν ενδεικτική αξιολόγηση της ψηφιακής παρουσίας της Περιφέρειας Αττικής, για να διαπιστώσουμε επί της ουσίας αν η πληροφόρηση απευθύνεται καθολικά τόσο σε άτομα χωρίς όσο και με αναπηρία.

Ας αρχίσουμε από τα θετικά πορίσματα αυτής της αποτίμησης: η πλοήγηση στην κύρια ιστοσελίδα patt.gov.gr είναι εύχρηστη ακόμα και αποκλειστικά με πληκτρολόγιο, με καλές χρωματικές αντιθέσεις και προσβάσιμο μενού για περαιτέρω εξατομικευμένες ρυθμίσεις. Τα PDF είναι αναγνώσιμα από αναγνώστη οθόνης τυφλών ατόμων, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται πρόσβαση σε επίσημα έγγραφα ανοικτά προς το κοινό. Στο επίσημο κανάλι της Περιφέρειας στο YouTube, που ανεβαίνει σημαντικό υλικό για τους πολίτες, είδαμε όλοι και όλες τη σειρά βίντεο «Η Αττική Αλλάζει» με τη βοήθεια υποτίτλων και σπικάζ (αν και δεν παρελήφθη το κλασικό ατόπημα αναφοράς σε «άτομα με ειδικές ανάγκες», ένα λάθος παλαιολιθικής φρασεολογίας που από επίσημο δημόσιο φορέα δεν επιτρέπεται να διαιωνίζεται).

Από σημαντικές υπηρεσίες που εξετάσαμε, άξια αναφοράς είναι η δημιουργία της γραμμής 1544, με κλήση στην οποία μπορεί κάθε άτομο όλο το 24ωρο, 365 μέρες τον χρόνο, να αναφέρει προβλήματα στο οδικό δίκτυο εντός της δικαιοδοσίας της περιφέρειας. Μάλιστα, τον περασμένο Ιούνιο δημοσιεύτηκε και ένας πρώτος απολογισμός όσον αφορά τη λειτουργία της γραμμής, αναδεικνύοντας τον λόγο ύπαρξής της: μέσα σε 15 μήνες λειτουργίας, υποδέχτηκε πάνω από 3.000 κλήσεις για ποικίλα προβλήματα.

Δυστυχώς, όμως, οι κωφοί συμπολίτες μας—οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, χρησιμοποιούν το οδικό δίκτυο και ως οδηγοί πέρα από επιβάτες ή πεζοί— μέχρι και σήμερα δεν μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή την υπηρεσία. Παρά τις σχετικές υποσχέσεις από τα εγκαίνια του 1544 περί δυνατότητας για ψηφιακή αποστολή μηνυμάτων, μέχρι σήμερα αυτή ακόμα εξετάζεται και δεν έχει δοθεί στο κοινό. Κάπως έτσι τίθεται για μια ακόμα φορά ως ζήτημα διαπραγμάτευσης και δευτερεύουσας αξίας η προσβασιμότητα. Δεν μιλάμε, λοιπόν, για καθολικό σχεδιασμό στη βάση της εξαρχής πρόβλεψης για ισότιμη εξυπηρέτηση κάθε πολίτη, αλλά για εκ των υστέρων προσπάθειες αποσπασματικού κυρίως χαρακτήρα, παρά το όποιο πρόταγμα περί «απόλυτου σεβασμού» προς τα άτομα με αναπηρία. Τα επικοινωνιακά πυροτεχνήματα άλλωστε δε  φέρνουν αδιαπραγμάτευτες λύσεις σε προβλήματα δεκαετιών .

Τα αρνητικά μας συμπεράσματα όμως δεν σταματούν εδώ.

Παρά ορισμένα όντως προσεγμένα βίντεο της Περιφέρειας Αττικής που αναφέρθηκαν παραπάνω, η πλειονότητα του σχετικού περιεχομένου που δημοσιεύεται δεν είναι προσβάσιμη σε άτομα με οπτική και ακουστική βλάβη. Έτσι, για θεματικές όπως ο ψηφιακός μετασχηματισμός που περηφανεύεται ο κ. Πατούλης, τα εμβληματικά έργα της Περιφέρειας στη Δυτική Αθήνα, ο διοικητικός της απολογισμός για το 2019-2021 και άλλες, οι συμπολίτες μας που χρειάζονται σπικάζ, διερμηνεία στη Νοηματική Γλώσσα και υποτίτλους δεν μπορούν να ενημερωθούν. Εμείς οι τυφλοί, δε, έχουμε και ένα επιπρόσθετο εμπόδιο όταν πλοηγούμαστε στη σελίδα της Περιφέρειας και τις πλατφόρμες της στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, μιας και το εναλλακτικό κείμενο, που χρειαζόμαστε στις εικόνες για να κατανοήσουμε πλήρως το περιεχόμενο τους, απουσιάζει από παντού.

Κι ακόμα κι αν πούμε ότι με κάποιον μαγικό τρόπο καταφέρνουμε να παρακάμψουμε όλα τα παραπάνω, γιατί λόγου χάρη υπάρχει μια νέα ψηφιακή πύλη για την εξυπηρέτηση των πολιτών που υπόσχεται μια ευκολότερη ζωή, ένα θεμελιώδες ζήτημα παραμένει η εκπαίδευση στη χρήση τέτοιων εργαλείων. Η Περιφέρεια δημοσίευσε βέβαια ένα εισαγωγικό σεμινάριο στη συγκεκριμένη πλατφόρμα, ωστόσο παρέλειψε και πάλι να το καταστήσει προσβάσιμο αλλά και εξατομικευμένο για τα άτομα με αναπηρία. Για παράδειγμα, τα τυφλά άτομα χρειάζονται διακριτή, βήμα-βήμα εκπαίδευση για να μπορέσουν να πλοηγηθούν σε νέα ψηφιακά περιβάλλοντα με αποκλειστική χρήση πληκτρολογίου, αφού δε χρησιμοποιούμε καθόλου το ποντίκι. Όφειλε να έχει προβλεφθεί η σχετική, εξειδικευμένη και εξατομικευμένη  εκπαίδευση και για εμάς τους ανάπηρους, κάτι που δεν έγινε. Δεν αρκεί να προτάσσεις τον εκσυγχρονισμό και τη συμπερίληψη αν δεν δρας παράλληλα για τη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος, που αποτελεί μια σκληρή πραγματικότητα για τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως είναι αυτή των ΑμεΑ.

Δημιουργία μιας αλυσίδας προσβασιμότητας

Με αφορμή την περίπτωση της Περιφέρειας, έχει νόημα να τονιστεί η σημασία που έχει ο μετασχηματισμός της δημόσιας διοίκησης όσον αφορά τη συμπερίληψη. Αυτό που βασικά απουσιάζει από τις μέχρι τώρα προσπάθειες σε επίπεδο πολιτείας είναι η δημιουργία μιας αλυσίδας προσβασιμότητας, η οποία θα πλαισιώνει σφαιρικά τα άτομα με αναπηρία και θα εξασφαλίζει ότι δεν θα «σκοντάφτουν» διαρκώς σε παραλείψεις ουσίας. Δεν επαρκούν μερικές κινήσεις καλής θέλησης εδώ κι εκεί για να αναγνωρίσουμε την Περιφέρεια και την κάθε Πολιτική αρχή ως πετυχημένη στο κομμάτι αυτό. Απουσιάζει παράλληλα ένας εκ των προτέρων συμπεριληπτικός σχεδιασμός σε δράσεις και στρατηγικές, με την απαραίτητη εμπλοκή focus group αναπήρων που θα γνωμοδοτούν από την αρχή ως το τέλος για τα παραγόμενα προϊόντα, υπηρεσίες  και διαδικασίες. Μέχρις ότου αυτά γίνουν βίωμα για τον τρόπο δράσης του κράτους, εμείς θα ασκούμε σκληρή κριτική και θα παλεύουμε για τα αυτονόητα. Γιατί ως πολίτες υποκείμεθα στις ίδιες υποχρεώσεις με όλους τους άλλους, αλλά μας αναγνωρίζονται εμπράκτως και διαχρονικά, λιγότερα δικαιώματα.