Εμπορία Ανθρώπων: Σύγχρονη Δουλεία. Ας μιλήσουμε για τον Μεσαίωνα του 21ου αιώνα.

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα κατά της εμπορίας ανθρώπων, είναι αναγκαίο να αναιρέσουμε μύθους σχετικά με την εμπορία ανθρώπων.

Ενδεχομένως, πολλοί από εμάς να θεωρούμε ότι η δουλεία ως φαινόμενο ανήκει στο παρελθόν, καθώς και ότι η εμπορία ανθρώπων αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο. Η ελλιπής ενημέρωση σχετικά με την εμπορία ανθρώπων οδηγεί σε λάθος αντιλήψεις σχετικά με τον ορισμό, τον κίνδυνο καθώς και τις προεκτάσεις του φαινομένου. Στο παρόν άρθρο θα περιγράψουμε με βάση τη σύγχρονη βιβλιογραφία τι υφίσταται ως εμπορία ανθρώπων, πώς αυτή εκφράζεται πιο συχνά και ποια είναι τα συχνότερα θύματα.

Ιστορική Αναδρομή για τη Δουλεία και τις Μορφές Δουλείας

Η δουλεία είναι μια πρακτική που έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία, με παραδείγματα να βρίσκονται σε πολλούς πολιτισμούς ανά τους αιώνες. Στην Αρχαία Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία οι δούλοι χρησιμοποιούνταν για την οικοδόμηση μεγάλων έργων, όπως οι πυραμίδες και οι ζιγκουράτ, ενώ στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη οι δούλοι είχαν διάφορους ρόλους, από οικιακοί υπηρέτες έως αγρότες και εργάτες σε ορυχεία. Στη νέα εποχή, η Αφρικανική δουλεία διαδόθηκε κατά τον 16ο έως τον 19ο αιώνα με το διατλαντικό εμπόριο σκλάβων, όπου εκατομμύρια Αφρικανοί μεταφέρθηκαν στην Αμερική για να εργαστούν στις φυτείες. Επίσης, κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, η δουλεία χρησιμοποιήθηκε ως μέσο εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και των ιθαγενών πληθυσμών των αποικιών. Οι κινήσεις για την κατάργηση της δουλείας ξεκίνησαν στα τέλη του 18ου αιώνα και τον 19ο αιώνα. Η Βρετανία ήταν από τις πρώτες χώρες που απαγόρευσε τη δουλεία το 1833, ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ το 1865 με την 13η Τροπολογία. Στον 20ό αιώνα, θεσπίστηκαν διεθνείς συμβάσεις για την καταπολέμηση της δουλείας, όπως η Σύμβαση της Γενεύης για τη Δουλεία του 1926 και η Σύμβαση της Γενεύης του 1956 για την Κατάργηση της Δουλείας.

Τι είναι εμπορία ανθρώπων;

Δυστυχώς, οι κυρίαρχες κοινωνικές αναπαραστάσεις σχετικά με το περιεχόμενο της εμπορίας βρίθουν αστοχιών. Ίσως η πρώτη εικόνα που έρχεται στο μυαλό μας ακούγοντας την έννοια της εμπορίας να είναι η απαγωγή ανθρώπων και η διασυνοριακή μεταφορά τους με τη χρήση βίας. Παρότι η συγκεκριμένη εικόνα αποτελεί μια μορφή εμπορίας ανθρώπων, δεν είναι η μόνη.

Ας παραθέσουμε την εμπορία όπως αυτή εκφράζεται στο ελληνικό ποινικό δίκαιο: Σύμφωνα με το άρθρο 323Α του Ελληνικού Ποινικού Κώδικα, η εμπορία ανθρώπων ορίζεται ως εξής:

“Εμπορία ανθρώπων είναι η πράξη στρατολόγησης, μεταφοράς, μετακίνησης, φιλοξενίας ή υποδοχής προσώπων με τη χρήση απειλής ή τη χρήση βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, απαγωγής, απάτης, εξαπάτησης, κατάχρησης εξουσίας ή μιας ευάλωτης θέσης, ή με την παροχή ή αποδοχή πληρωμών ή ωφελημάτων για την εξασφάλιση της συγκατάθεσης ενός προσώπου που ασκεί έλεγχο επί άλλου προσώπου, με σκοπό την εκμετάλλευση.”

Πιο απλά, κάθε συνθήκη στην οποία ένα άτομο χρησιμοποιείται ως αντικείμενο με στόχο την απόκτηση κέρδους κάποιου τρίτου προσώπου, χωρίς την ειλικρινή συγκατάθεσή του, αφορά σε εμπορία ανθρώπου.

Άρα:

1. Η εμπορία ανθρώπων δεν προϋποθέτει διασυνοριακή μετακίνηση του θύματος. Παρότι συμβαίνει συχνά στην πράξη, ένα άτομο μπορεί να είναι θύμα εμπορίας ακόμα και συνεχίζοντας να διαμένει στη γειτονιά του.

2. Δεν είναι απαραίτητη η χρήση βίας ή φυσικού εξαναγκασμού για την εκμετάλλευση ενός ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι μέσο της εκμετάλλευσης μπορεί να είναι ο εκφοβισμός, η εξαπάτηση, η κατάχρηση ευαλωτότητας ή η χρήση απειλών. Μια πολύ γνωστή περίπτωση εκμετάλλευσης στην Ελλάδα αφορούσε μια σπείρα η οποία επέβαλε σε Αφρικανές γυναίκες να εκδίδονται. Ως μέσο εκμετάλλευσης δεν χρησιμοποιήθηκε σωματική βία, αλλά η άσκηση απειλών με βάση πολιτισμικές πεποιθήσεις των γυναικών-θυμάτων. Συγκεκριμένα, οι δράστες εκφόβιζαν τις γυναίκες ότι έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν “μαύρη μαγεία” στις οικογένειές τους στην Αφρική εάν δεν συνεργάζονταν. Είναι ένα πραγματικό παράδειγμα επιβολής χωρίς να χρησιμοποιηθεί σωματική βία.

3. Δεν αποτελεί ειλικρινή συγκατάθεση όταν το θύμα βρίσκεται σε συνθήκη ευαλωτότητας. Η εκμετάλλευση ευάλωτης θέσης (ακραία φτώχεια), ή η κατάχρηση εξουσίας αναιρούν την ειλικρινή συγκατάθεση. Με βάση τους ορισμούς τόσο του ελληνικού ποινικού δικαίου όσο και των ευρωπαϊκών οδηγιών, δεν υφίσταται ελεύθερη επιλογή όταν το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης.

Μορφές Εκμετάλλευσης

Η εκμετάλλευση περιλαμβάνει, τουλάχιστον, την εκμετάλλευση της πορνείας άλλων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την καταναγκαστική εργασία ή υπηρεσίες, τη δουλεία ή πρακτικές παρόμοιες με τη δουλεία, την αφαίρεση οργάνων, την εκμετάλλευση της εγκληματικής δραστηριότητας, τον εξαναγκαστικό γάμο, τη στρατολόγηση ανηλίκων και, τέλος, τον εξαναγκασμό σε παράνομες δραστηριότητες.

Στατιστικά και Παραδείγματα

📉 Αριθμός Θυμάτων: Σύμφωνα με την Έκθεση Παγκόσμιας Δουλείας του 2018 από την Walk Free Foundation και τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, εκτιμάται ότι περίπου 40,3 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας παγκοσμίως.

📉 Σεξουαλική Εκμετάλλευση: Από αυτούς, περίπου 4,8 εκατομμύρια είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

📉 Εργασιακή Εκμετάλλευση: Περίπου 24,9 εκατομμύρια άνθρωποι είναι θύματα καταναγκαστικής εργασίας.

📉 Παιδική Εργασία: Πάνω από 10 εκατομμύρια παιδιά είναι θύματα καταναγκαστικής εργασίας ή άλλων μορφών εκμετάλλευσης.

Σύμφωνα με εκθέσεις του UNHCR, οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην εμπορία ανθρώπων, ειδικά οι γυναίκες και τα παιδιά. Στην Έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας αναφέρεται, επίσης, ότι η αναγκαστική εργασία και η σεξουαλική εκμετάλλευση είναι κοινές μορφές εμπορίας ανθρώπων που επηρεάζουν πρόσφυγες.

Ερωτήματα-Προβληματισμοί

Τα στατιστικά αναδεικνύουν ότι στον 21ο αιώνα διανύουμε ένα σύγχρονο Μεσαίωνα. Με την αύξηση προσφυγικών πληθυσμών, μεγεθύνεται και ο αριθμός πιθανών θυμάτων τα οποία βρίσκονται σε υψηλή ευαλωτότητα. Ως προς τα ελληνικά δεδομένα, φαίνεται να υπάρχει υποκαταγραφή περιπτώσεων εμπορίας για πληθώρα λόγων. Ωστόσο, κάνοντας μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί πόσοι από τους νέους που εμφανώς πουλάνε ναρκωτικά, το κάνουν με τη θέλησή τους και δεν είναι πιθανά θύματα εμπορίας (εξαναγκασμός σε παράνομες δραστηριότητες). Επίσης, πόσες από τις γυναίκες που εκδίδονται δεν βρίσκονται σε συνθήκη έμμεσου εξαναγκασμού; Πόσοι από τους μετανάστες που επαιτούν ή εργάζονται στα φανάρια είναι ελεύθεροι ή χρειάζεται στο τέλος της ημέρας να λογοδοτούν σε κάποιον ενδεχόμενο στρατολογητή; Και, σίγουρα, πόσα από τα παιδάκια που επαιτούν στα μέσα μαζικής μεταφοράς δεν εξαναγκάζονται από συγγενικό ή μη πρόσωπο, και βρίσκονται σε συνθήκη μακροχρόνιας εμπορίας; Καθημερινές εικόνες της Αθήνας που ωστόσο φαίνεται να μας δίνουν μια εικόνα αντίθετη από τα καταγεγραμμένα στατιστικά της Ελλάδας.

**Στην Ελλάδα, λειτουργεί ο εθνικός μηχανισμός αναφοράς θυμάτων. Σε αυτόν απευθύνονται τόσο τα ίδια τα θύματα όσο και πολίτες που αναζητούν τρόπο να βοηθήσουν. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης αποτελεί τον συντονιστικό φορέα του εθνικού μηχανισμού.