Βαγγέλης Αυγουλάς: Ο δικηγόρος που άνοιξε δρόμους για τη συμπερίληψη, αλλά βίωσε τη «θεσμική μοναξιά»
🎙 Συνέντευξη στον Γιώργο Γούλα για τη Νομική Βιβλιοθήκη Daily
Γεννήθηκε με αναπηρία, αλλά δεν το έβαλε κάτω. Κόντρα στα κοινωνικά στερεότυπα που του επεφύλασσαν μια θέση «δεύτερης πίστας», ο Βαγγέλης Αυγουλάς πρωταγωνίστησε και ανέδειξε τα ζητήματα προσβασιμότητας στη Δικαιοσύνη, εστιάζοντας στους ανάπηρους δικηγόρους, αλλά και πέρα από αυτούς. Παρόλο που τα αποτελέσματα της δράσης του είναι απτά και μετρήσιμα, ο δρόμος που απομένει είναι ακόμη μακρύς.
Ο Βαγγέλης Αυγουλάς, δικηγόρος και ακτιβιστής, γεννήθηκε το 1988 χωρίς όραση. Ωστόσο, από την πρώτη στιγμή της ζωής του, οι γονείς του έλαβαν μια καθοριστική απόφαση: να τον μεγαλώσουν με την ίδια ελευθερία και τις ίδιες ευκαιρίες όπως κάθε άλλο παιδί. Δεν τον προστάτευσαν υπερβολικά ούτε τον λυπήθηκαν για την αναπηρία του. Αντίθετα, τον δίδαξαν να είναι ανεξάρτητος και να αγωνίζεται για να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο.
Αυτή η στάση τού έδωσε τη δύναμη να κυνηγήσει τα όνειρά του, επιλέγοντας τον δρόμο της Νομικής. Πρωταρχικός του στόχος ήταν να δώσει τον δικό του αγώνα για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) και να σπάσει τα στερεότυπα που τα ακολουθούν.
Από τη θέση του Συμβούλου Προσβασιμότητας στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, ο Βαγγέλης έκανε τη διαφορά.
Δεν αρκέστηκε μόνο στο να υπερασπίζεται θεωρητικά τα δικαιώματα των ΑμεΑ, αλλά οδήγησε και σε σημαντικές αλλαγές στον χώρο της δικαιοσύνης. «Κυρίως», όπως επισημαίνει, «πετύχαμε να βάλουμε την προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη στη δημόσια συζήτηση, όχι μόνο σε μία Παγκόσμια Ημέρα, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου».
Ο ίδιος, όμως, τονίζει ότι μένουν να γίνουν και άλλα βήματα. Αυτά τα βήματα, εκτιμά, μπορεί να τα υπηρετήσει το δικηγορικό σώμα. Το κυριότερο είναι η θέσπιση του ρόλου του Συμβούλου Προσβασιμότητας στην Ολομέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας, ώστε το ζήτημα της αναπηρίας να ενσωματώνεται στις πανελλαδικές διεκδικήσεις του κλάδου. Δεν κρύβει, ωστόσο, τη δυσαρέσκειά του για τη θητεία του στον ΔΣΑ, υπογραμμίζοντας ότι καθ’ όλη τη διάρκειά της ήρθε αντιμέτωπος με μια «θεσμική μοναξιά» γύρω από την προτεραιοποίηση αυτών των θεμάτων.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο “NB Daily”, αναφέρεται στις μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ανάπηροι δικηγόροι στην Ελλάδα, στον τρόπο της δικής του καθημερινής εργασίας και στις δεξιότητες που έχει αναπτύξει εξαιτίας της αναπηρίας του. Αποδομεί επίσης την «αφήγηση του οίκτου», την οποία χαρακτηρίζει ως «άλλοθι κοινωνικής ευαισθησίας».
Επιπρόσθετα, αναλύει τα βήματα που πρέπει να γίνουν για τη βελτίωση της προσβασιμότητας των ΑμεΑ στη Δικαιοσύνη, την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία στη χώρα μας, τις χώρες που αποτελούν πρότυπα, το πώς η τεχνολογία μπορεί να αποδειχθεί σύμμαχος, ενώ κάνει και πιο προσωπικές εξομολογήσεις.
– Η οικογένεια είναι το πρώτο και πιο σημαντικό περιβάλλον για κάθε άνθρωπο. Όταν οι γονείς σας έμαθαν για την αναπηρία σας, ποια ήταν η πρώτη τους αντίδραση; Ήταν φόβος, αγωνία, ή κάτι άλλο; Πώς διαχειρίστηκαν εκείνη την πρώτη περίοδο;
Κάθε οικογένεια προσβλέπει στη χαρά και την απόλαυση της γέννησης ενός υγιούς παιδιού. Αυτό είναι το σενάριο που κάθε γονιός περιμένει να ζήσει. Ωστόσο, το 1988, η γέννησή μου ήρθε με μια απροσδόκητη και δυσάρεστη έκπληξη για τους γονείς μου. Από τη στιγμή που γεννήθηκα, διαπίστωσαν ότι το παιδί τους δεν είχε μάτια. Τα μάτια μου δεν είχαν αναπτυχθεί ποτέ, και ως αποτέλεσμα, η οπτική μου λειτουργία δεν είχε ολοκληρωθεί. Δεν θα έβλεπα ποτέ.
Αυτό που όμως πραγματικά έκανε τη διαφορά για μένα, ήταν ότι οι γονείς μου, δύο άνθρωποι χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση και με περιορισμένα οικονομικά, άνθρωποι που μεγάλωσαν στη δυτική Αθήνα και δουλεύουν με το μεροκάματο, αποφάσισαν ότι το παιδί τους δεν θα γινόταν ποτέ θύμα του πένθους ή της λύπησης. «Αυτό το παιδί γεννήθηκε τυφλό, αλλά θα μεγαλώσει όπως όλα τα άλλα παιδιά» είπαν.
Αυτή η στάση τους αποδείχθηκε καθοριστική. Αντί να με απομονώσουν ή να με αφήσουν να μεγαλώσω σε μια «γυάλα», μου έδωσαν την ελευθερία να αναπτυχθώ και να σκληραγωγηθώ από μικρός. Ούτε αδιαφορία, ούτε υπερβολική προστασία. Έτσι, από πολύ νωρίς έμαθα να είμαι ανεξάρτητος, να αντιμετωπίζω τις δυσκολίες και να προχωρώ στη ζωή μου.
Το χρειάστηκα ιδιαίτερα όταν το 2010, η οικονομική κρίση χτύπησε την οικογένειά μου και τους ανάγκασε να μεταναστεύσουν στην Κω. Βρέθηκα λοιπόν ως νέος επιστήμονας, με αναπηρία, να προσπαθώ να κάνω καριέρα στην Αθήνα, αλλά ταυτόχρονα να αντιμετωπίζω τις πρακτικές ανάγκες και τις δυσκολίες του να ζεις μόνος, διατηρώντας ένα σπίτι και φροντίζοντας για όλες τις καθημερινές ανάγκες.
– Πότε αποφασίσατε ότι θέλετε να γίνετε δικηγόρος;
Νομίζω ότι η απόφαση να γίνω δικηγόρος διαμορφώθηκε από τα χρόνια του Γυμνασίου. Θυμάμαι τον εαυτό μου να διεκδικώ για άλλα τυφλά παιδιά της ηλικίας μου τα βιβλία που δεν είχαμε στην ώρα τους, την υποστήριξη τεχνολογικού εξοπλισμού και τη βοήθεια από καθηγητές που επίσης δεν υπήρχαν. Πάντα ήμουν σε αυτή τη διαδικασία της διεκδίκησης, πάντα αναρωτιόμουν τι δικαιούμαι και γιατί οι άλλοι γύρω μου το είχαν και εγώ όχι.
Αυτή η αίσθηση της αδικίας με έκανε να μην το βάλω κάτω. Αντί να με πνίξει, την χρησιμοποίησα σαν κινητήριο δύναμη για να γίνω πιο δυνατός. Ήθελα να μάθω πώς μπορώ να πολεμάω για τα δικαιώματα των άλλων, να βρω τον σωστό τρόπο για να κάνω τη φωνή μου να ακουστεί.
Η κοινωνία και η πολιτεία, όχι πάντα από κακή πρόθεση αλλά συχνά από αδιαφορία ή άγνοια, έβαζαν συνεχώς εμπόδια. Αυτές οι δυσκολίες με ώθησαν να αναζητήσω έναν νόμιμο τρόπο για να υπερασπιστώ τα ανθρώπινα δικαιώματα.
– Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία στην καθημερινότητα ενός δικηγόρου με αναπηρία στην Ελλάδα;
Η καθημερινότητα ενός δικηγόρου με αναπηρία στην Ελλάδα, ειδικά στο ελεύθερο επάγγελμα, κρύβει πολλές δυσκολίες. Πρέπει να εργαστούμε περισσότερο και να αντιμετωπίσουμε πρόσθετα έξοδα, τα οποία συνδέονται με την ανάγκη να καλύψουμε τις δυσκολίες που προκύπτουν από την αναπηρία μας. Για παράδειγμα, το κόστος των μετακινήσεων είναι αυξημένο, ενώ συχνά απαιτείται η πληρωμή για γραμματείς ή συνεργάτες, καθώς είναι δύσκολο να ανταπεξέλθουμε σε όλες τις ανάγκες του επαγγέλματος χωρίς βοήθεια. Ζούμε σε έναν κόσμο που έχει διαμορφωθεί για ανθρώπους που βλέπουν, κι αυτό καθιστά την καθημερινότητα μας πιο δύσκολη και κοστοβόρα.
Η οπτική μου βλάβη, για παράδειγμα, δεν είναι κάτι που επέλεξα, αλλά αναγκαία την πληρώνω καθημερινά με ένα πρόσθετο κόστος. Δεν φταίω εγώ για τα εμπόδια που αντιμετωπίζω, ούτε για τις επιπλέον δυσκολίες που προκύπτουν στο επαγγελματικό και προσωπικό μου επίπεδο. Αυτά τα εμπόδια όμως, μαζί με το υψηλό κόστος για να τα ξεπεράσω, μου απορροφούν σημαντικό μέρος της ενέργειας και των πόρων μου. Το πιο δύσκολο είναι το άγχος που δημιουργεί αυτή η κατάσταση. Το να καταβάλλω συνεχώς παραπάνω χρήματα και να ανησυχώ αν θα μπορέσω να τα βγάλω πέρα, δημιουργεί αυτονοήτως ψυχολογική πίεση. Επιπλέον, με περιορίζει στο να σχεδιάσω το μέλλον μου, όπως την ίδρυση μιας οικογένειας ή την επαγγελματική μου εξέλιξη.
Μια σκέψη που με απασχολεί όλο και περισσότερο είναι αν πρέπει να αφήσω την Ελλάδα και να αναζητήσω ένα περιβάλλον με περισσότερη ασφάλεια και ισότιμη αντιμετώπιση για άτομα με αναπηρίες. Έχω την καναδέζικη υπηκοότητα και το τελευταίο διάστημα σκέφτομαι σοβαρά να κάνω αυτό το βήμα, καθώς η κατάσταση εδώ συνεχώς δυσκολεύει και δεν φαίνεται να υπάρχει η επιθυμητή βελτίωση.
– Πώς αντιμετωπίζετε τις νομικές υποθέσεις που βασίζονται σε οπτικά στοιχεία, όπως φωτογραφίες ή βίντεο;
Το πρώτο βήμα που κάνω όταν αναλαμβάνω μια υπόθεση είναι να αφήσω τον εντολέα μου να μου περιγράψει όλο το υλικό που έχει στην κατοχή του. Ωστόσο, πριν από αυτό, ενημερώνω ξεκάθαρα ότι το υλικό θα παραμείνει στα χέρια μου και θα το μελετήσω μαζί με έναν συνεργάτη της εμπιστοσύνης μου. Υπάρχουν άνθρωποι στη ζωή μου, με τους οποίους έχουμε αναπτύξει έναν τρόπο συνεργασίας. Αυτοί οι συνεργάτες με βοηθούν, δίνοντάς μου περιγραφές που μπορώ να κατανοήσω, έχοντας βρει τους αυτοματισμούς μας και τον τρόπο να επικοινωνούμε αποτελεσματικά.
“Η κοινωνία και η πολιτεία, όχι πάντα από κακή πρόθεση αλλά συχνά από αδιαφορία ή άγνοια, έβαζαν συνεχώς εμπόδια. Αυτές οι δυσκολίες με ώθησαν να αναζητήσω έναν νόμιμο τρόπο για να υπερασπιστώ τα ανθρώπινα δικαιώματα.”
Το πιο δύσκολο, όταν είσαι εκ γενετής τυφλός, είναι να μεταφέρεις εικόνες με τρόπο που να είναι κατανοητός. Αν είχα χάσει την όρασή μου αργότερα, θα υπήρχε οπτική μνήμη. Ωστόσο, έχω καταφέρει να το ξεπεράσω, και έχω την τύχη να συνεργάζομαι εδώ και χρόνια με αξιόπιστους και έμπειρους συναδέλφους που με στηρίζουν. Μαζί τους, έχουμε καταφέρει να προχωρήσουμε σε υποθέσεις και να είμαι πλήρως ενήμερος για κάθε στάδιο της διαδικασίας.
Σε περιπτώσεις που εμφανιστούν απρόοπτα οπτικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα σε ένα ακροατήριο, ο δικηγόρος μπορεί να δηλώσει ότι είναι βοηθός ή προσωπικός υποστηρικτής του αναπήρου συναδέλφου του. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να παρέμβει και να δώσει τις απαραίτητες λεπτομέρειες, χωρίς να επηρεάσει τη ροή της υπόθεσης.
– Ποια είναι η πιο σημαντική δεξιότητα που έχετε αναπτύξει λόγω της αναπηρίας σας, και πώς τη χρησιμοποιείτε στην εργασία σας;
Όταν έδινα εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο για να περάσω τα μαθήματα της Νομικής, όλες οι εξετάσεις ήταν προφορικές. Αυτό με έκανε να νιώθω αρκετά αδικημένος, γιατί δεν υπήρχαν καθορισμένοι κανόνες για κάθε προφορική εξέταση. Κάθε καθηγητής ή καθηγήτρια είχε τη δική του προσέγγιση και τις δικές του απαιτήσεις. Ενώ εγώ έπρεπε να διαβάζω και να αποστηθίζω τα πάντα από μνήμης, οι συμφοιτητές μου είχαν την δυνατότητα να συμβουλεύονται νομοθετήματα, έστω και χωρίς σημειώσεις. Αυτή η ανισότητα μου προκαλούσε αρχικά έντονο αίσθημα αδικίας. Όμως, με τον καιρό, συνειδητοποίησα ότι αυτή η διαδικασία, παρά τις δυσκολίες της, με βοήθησε τελικά πολύ στην επαγγελματική μου πορεία. Έμαθα να διαχειρίζομαι τον τεράστιο όγκο της πληροφορίας που αποστήθιζα, και αυτό ενίσχυσε τη μνήμη μου. Όταν πια βρισκόμουν μπροστά σε μια απρόοπτη κατάσταση, σε μια αγόρευση ή σε μια αντιδικία, μπορούσα να θυμηθώ και να συνδυάσω τη νομοθεσία πολύ πιο γρήγορα και εύκολα. Αντίθετα, οι συνάδελφοί μου που έχουν όραση, πρέπει να ανατρέξουν στις σημειώσεις τους και να συμβουλευτούν κώδικες και νομοθετήματα, κάτι που τους καθυστερεί.
– Έχετε δηλώσει ότι τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζονται ως «αντικείμενα οίκτου και όχι υποκείμενα δικαιωμάτων». Πότε ήταν η στιγμή-κλειδί στην πορεία σας που συνειδητοποιήσατε αυτή τη διάκριση και αποφασίσατε να τη μετατρέψετε σε ακτιβισμό;
Όταν ήμουν ασκούμενος δικηγόρος, υπήρχαν αρκετοί που είχαν καλή διάθεση και προσπάθησαν να με βοηθήσουν. Γραμματείς, δικαστικοί υπάλληλοι, ακόμη και δικαστές με την καλή τους πρόθεση. Ωστόσο, υπήρχαν στιγμές που, παρά το γεγονός ότι ήμουν μπροστά, μιλούσαν στον συνοδό μου λέγοντας, “Βάλτε τον να καθίσει, θα τον εξυπηρετήσουμε κατά προτεραιότητα”. Αντί να μιλήσουν απευθείας σε εμένα, ο συνοδός μου αναλάμβανε τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Και όχι μόνο αυτό, αλλά συχνά το ύφος τους άλλαζε: γινόταν πιο γλυκό, με μια δόση οίκτου, που δεν υπήρχε λόγος να υπάρχει, και μάλιστα χωρίς να γνωριζόμαστε προσωπικά.
Αυτή η συμπεριφορά με έκανε να συνειδητοποιώ κάτι που το έβλεπα με την πάροδο του χρόνου. Από πολύ νωρίς, στην πορεία μου στην τοπική αυτοδιοίκηση, όταν ήμουν 22 ετών και βρέθηκα αντιδήμαρχος στο Ίλιον, κατάλαβα ότι η κοινωνία δεν έχει μάθει να βλέπει τον ανάπηρο άνθρωπο με τις άλλες του ιδιότητες. Ενώ ξέρουμε ότι η αναπηρία του τον καθιστά ξεχωριστό, τον έχουμε μάθει μόνο να τον βλέπουμε ως σύμβολο δυσκολιών και εμποδίων, ειδικά σε εκδηλώσεις όπως η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. Αυτό που δεν έχουμε μάθει είναι να τον βλέπουμε ως ενεργό μέλος της κοινωνίας με τις ικανότητές του, τον ρόλο του και τη δυνατότητά του να αναλάβει ευθύνες. Δεν έχουμε μάθει να τον εμπιστευόμαστε να διοικήσει, να τον αφήσουμε να μας εκπροσωπήσει σε μια υπόθεση ή να μας κάνει μια εισήγηση για κάποιο θέμα. Η αναπηρία, δυστυχώς, συχνά εξακολουθεί να επισκιάζει τις υπόλοιπες ιδιότητες ενός ατόμου.
“Η αναπηρία, αλλά και κάθε διαφορετικότητα, πολλές φορές μετατρέπεται σε αστείο σε σατιρικές παραστάσεις ή επιθεωρήσεις. Όλα αυτά είναι ανησυχητικά, γιατί όταν η διαφορετικότητα γίνεται στόχος για γέλια ή περιφρόνηση, έχουμε πραγματικό πρόβλημα.”
– Έχετε ασκήσει κριτική στην «αφήγηση του οίκτου» που λειτουργεί ως «άλλοθι κοινωνικής ευαισθησίας». Είναι αυτή η “feel-good” προσέγγιση πιο επικίνδυνη από την ανοιχτή διάκριση, γιατί δημιουργεί την ψευδαίσθηση της προόδου;
Σήμερα, βρισκόμαστε μπροστά σε πολλές επικίνδυνες προσεγγίσεις, ειδικά όταν ανοίγουμε την τηλεόραση και ακούμε ανθρώπους που έχουν δημόσιο λόγο να αποφασίζουν για τη ζωή μας και τη ζωή των οικογενειών μας. Πολλές φορές ακούμε απόψεις όπως «Καλύτερα να πεθάνεις παρά να μείνεις ανάπηρος» ή «Αν είσαι ανάπηρος, είσαι σαν ζωντανός νεκρός». Αυτά τα λόγια κρίνουν τις ζωές μας, μας αποδυναμώνουν και μας απομονώνουν από την υπόλοιπη κοινωνία. Επιπλέον, βλέπουμε την αναπηρία να γίνεται αντικείμενο στίχων σε μια νέα καλλιτεχνική μόδα, με την τραπ μουσική να περιγράφει το ειδικό σχολείο και την αναπηρία ως κάτι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στη ζωή κάποιου.
Η αναπηρία, αλλά και κάθε διαφορετικότητα, πολλές φορές μετατρέπεται σε αστείο σε σατιρικές παραστάσεις ή επιθεωρήσεις. Όλα αυτά είναι ανησυχητικά, γιατί όταν η διαφορετικότητα γίνεται στόχος για γέλια ή περιφρόνηση, έχουμε πραγματικό πρόβλημα. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι όλα αυτά συμβαίνουν γιατί δεν έχουμε εκπαιδεύσει σωστά τα παιδιά μας από μικρή ηλικία. Δεν τους έχουμε μάθει την αξία της διαφορετικότητας και τη σημασία του να σέβονται και να κατανοούν τις διαφορές γύρω τους.
Αν τα παιδιά μεγαλώσουν με τη σωστή εκπαίδευση, αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και μπορούν να φιλτράρουν όσα συμβαίνουν γύρω τους. Να καταλαβαίνουν και να κρίνουν σωστά αυτές τις συμπεριφορές, να τις απορρίπτουν και να σέβονται τους άλλους. Όταν η εκπαίδευση δεν μας έχει προετοιμάσει για τη διαφορετικότητα, κρίνουμε αυστηρά και κυρίως άδικα καταστάσεις που δεν θα έπρεπε να προκαλούν καμία αντίδραση. Αν είχαμε εκπαιδεύσει σωστά τα παιδιά μας, οι εκφράσεις και οι συμπεριφορές που περιθωριοποιούν τους ανθρώπους με αναπηρία θα ήταν κάτι που θα απορρίπταμε αμέσως.
– Η προσβασιμότητα είναι πολλά περισσότερα από ράμπες και ασανσέρ. Ποια είναι τα βασικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην πρόσβαση στη Δικαιοσύνη; Υπάρχουν συγκεκριμένες νομοθετικές αλλαγές που θεωρείτε απαραίτητες;
Είναι προφανές ότι πρέπει να γίνουν πολλά για να βελτιωθεί η προσβασιμότητα. Όταν μιλάμε για το ψηφιακό περιβάλλον, για παράδειγμα, θα έπρεπε να διασφαλίσουμε ότι ένα άτομο με αναπηρία, εφόσον κατέχει την τεχνολογία, μπορεί να πραγματοποιεί ηλεκτρονικά πολλές διαδικασίες, χωρίς εμπόδια. Αλλά και σε πολλά δικαστήρια της επαρχίας, ή σε αποκεντρωμένες δικαστικές υπηρεσίες, η προσβασιμότητα είναι ακόμα σε πολύ αρχικό στάδιο.
Η προσβασιμότητα όμως δεν είναι μόνο το ψηφιακό περιβάλλον. Είναι και κάτι που πολλές φορές θεωρούμε πολυτέλεια, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό: η ύπαρξη κατάλληλων μέτρων εκκένωσης σε κάθε δημόσιο κτίριο. Αν συμβεί κάτι, όπως πυρκαγιά ή σεισμός, και βρεθεί κάποιος πολίτης με αναπηρία σε αυτό το κτίριο, τα πράγματα μπορεί να γίνουν πολύ επικίνδυνα. Σήμερα, σε κανένα δημόσιο κτίριο δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για αυτό, ούτε εκπαίδευση του προσωπικού. Αντί να υπάρχει ένα σχέδιο για την εκκένωση, προσευχόμαστε να μην συμβεί ποτέ κάτι κακό και θεωρούμε τον εαυτό μας τυχερό όταν όλα πάνε καλά.
“Όταν ήμουν ασκούμενος δικηγόρος, υπήρχαν αρκετοί που είχαν καλή διάθεση και προσπάθησαν να με βοηθήσουν. Γραμματείς, δικαστικοί υπάλληλοι, ακόμη και δικαστές με την καλή τους πρόθεση. Ωστόσο, υπήρχαν στιγμές που, παρά το γεγονός ότι ήμουν μπροστά, μιλούσαν στον συνοδό μου λέγοντας, “Βάλτε τον να καθίσει, θα τον εξυπηρετήσουμε κατά προτεραιότητα”. Αντί να μιλήσουν απευθείας σε εμένα, ο συνοδός μου αναλάμβανε τον ρόλο του διαμεσολαβητή.”
Και αν μιλήσουμε για τα πιο βασικά, όπως οι αναπηρικές θέσεις στάθμευσης ή οι αναπηρικές τουαλέτες, αλλά και οι ανακοινώσεις που πρέπει να είναι προσβάσιμες σε άτομα με μερική ή ολική απώλεια όρασης, η κατάσταση είναι ακόμα πιο προβληματική. Πολλές φορές, οι ανακοινώσεις σε δημόσιες υπηρεσίες είναι απλώς χειρόγραφα χαρτιά που είναι κολλημένα στις πόρτες, χωρίς να είναι προσβάσιμα ή κατανοητά από άτομα με αναπηρία. Όλα αυτά είναι πράγματα που θα έπρεπε να έχουν λυθεί εδώ και καιρό.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η ανάγκη για εκπαίδευση όλων των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με πολίτες, ειδικά σε υπηρεσίες εξυπηρέτησης, αλλά και των δικαστών. Δεν μπορείς να παίρνεις αποφάσεις και να κρίνεις τη ζωή ανθρώπων, αν δεν κατανοείς τις ανάγκες ενός ατόμου με αναπηρία και τις πρόσθετες δυσκολίες που επηρεάζουν την καθημερινότητά του. Από την παραπομπή του σε ένα ίδρυμα ή σε δικαστική συμπαράσταση, μέχρι οποιαδήποτε απόφαση μπορεί να ληφθεί για τη ζωή του, η κατανόηση αυτών των παραμέτρων είναι απαραίτητη για να ληφθούν δίκαιες και σωστές αποφάσεις.
– Πώς κρίνετε την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα;
Ο Συνήγορος του Πολίτη, στις ετήσιες εκθέσεις του, έχει τονίσει ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε. Παρά τα βήματα που γίνονται τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση παραμένει πολύ πίσω σε πολλά επίπεδα. Δεν θέλω να μηδενίσω καμία προσπάθεια και καμία πρόοδο, αλλά η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε σε μια δεκαετία που τρέχουμε να καλύψουμε κενά που παραμένουν ανοιχτά για πολλές δεκαετίες. Όσο καλή διάθεση και αν υπάρχει, όσο έργο και αν παράγεται, η χώρα μας παραμένει πίσω, και πρέπει να κρίνουμε αυστηρά την πορεία μας για να καταφέρουμε να πετύχουμε τα αποτελέσματα που χρειαζόμαστε.
Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος για το πόσο γρήγορα θα επιτευχθούν αυτά τα αποτελέσματα. Οι θεσμοί γύρω μας περνάνε σήμερα μια βαθιά κρίση και η κατάσταση αυτή επηρεάζει και τις προσπάθειες για την αναπηρία. Ως ανάπηροι άνθρωποι, δεν ξέρουμε που να δείξουμε εμπιστοσύνη και για ποιο λόγο, αφού οι εξελίξεις είναι αργές και αβέβαιες.
– Ποιες χώρες θεωρείτε πρότυπα για την προσβασιμότητα και την ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία; Ποια πρακτική από το εξωτερικό θα θέλατε να δείτε να εφαρμόζεται στην Ελλάδα;
Μία ουσιαστική λύση για την Ελλάδα είναι η καθολική εφαρμογή του προγράμματος προσωπικού βοηθού για άτομα με αναπηρία, το οποίο εφαρμόζεται ήδη σε πολλές χώρες, κυρίως στη Σκανδιναβία. Ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου, μπορεί να δικαιούται έναν ή περισσότερους βοηθούς, τους οποίους επιλέγει το ίδιο, με το κράτος να καλύπτει τα έξοδα. Αυτό το σύστημα θα βοηθήσει στην αποϊδρυματοποίηση και στην αύξηση της ορατότητας των ατόμων με αναπηρία, επιτρέποντάς τους να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνία.
Χώρες όπως η Σουηδία εφαρμόζουν το μοντέλο με μεγάλη επιτυχία, ενώ η Ισπανία, με το ισχυρό αναπηρικό κίνημα της, έχει καταφέρει να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να αυτοχρηματοδοτηθεί μέσω συνδικαλιστικών φορέων. Επίσης, σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις λειτουργούν εστιατόρια που προσφέρουν εμπειρίες στο σκοτάδι, κάτι που στην Ελλάδα έχουμε φέρει μόνο για βραδιές ευαισθητοποίησης. Υπάρχουν καλά παραδείγματα, και πρέπει να προχωρήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
– Είναι, πράγματι, η ελληνική νομική κοινότητα της χώρας απαλλαγμένη από προκαταλήψεις, ή εντοπίζετε προβληματικές σκιές και εκεί;
Υπάρχει μια αυξανόμενη τάση στην νομική κοινότητα να επαναπροσδιορίζει το ρόλο της και την ταυτότητά της, προσαρμοζόμενη στις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας, και ειδικότερα στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία. Αν και έχουν γίνει κάποια βήματα, ο δρόμος παραμένει μακρύς για να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις και τις σκιές που υπάρχουν, και να διαμορφώσουμε μια ελληνική νομική κοινότητα που να αναγνωρίζει και να σέβεται πραγματικά όλους τους ανθρώπους. Η κοινωνία, επίσης, αρχίζει να κρίνει και να απορρίπτει τη λειτουργία των θεσμών όπως είναι σήμερα, χωρίς να αμφισβητεί την ανάγκη ύπαρξής τους, αλλά τη συγκεκριμένη τους λειτουργία, που συχνά θέτει στο περιθώριο τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία.
– Πιστεύετε ότι οι νέοι δικηγόροι είναι πιο ανοιχτοί και ευαισθητοποιημένοι σε αυτά τα ζητήματα σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές;
Οι νέοι δικηγόροι αντιμετωπίζουν πολλές δυσκολίες από παντού. Οι συνθήκες είναι εξαιρετικά δύσκολες, με το φορολογικό καθεστώς που υπάρχει σήμερα, τις ευκαιρίες εργασίας που συνεχώς αλλάζουν, και τη διαρκή αίσθηση ότι οι συνομήλικοί τους θα έχουν πιο εύκολη πρόσβαση σε θέσεις και ευκαιρίες, με τελείως διαφορετικά κριτήρια και πτυχία που θεωρούνται ισότιμα με τα δικά τους.
Εντούτοις, αυτό που θαυμάζω στη νέα γενιά δικηγόρων είναι η δύναμή τους και τα ισχυρά κοινωνικά αντανακλαστικά τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά θα δώσουν απαντήσεις πολύ σύντομα, μέσα από τα όργανα μας, τους δικηγορικούς συλλόγους, αλλά και στον ευρύτερο επαγγελματικό χώρο όπου αυτοί οι νέοι επιστήμονες θα δραστηριοποιηθούν.
– Έχετε αναφέρει ότι η Ελλάδα χρειάζεται «μία αλυσίδα προσβασιμότητας», όπου οι θετικές κινήσεις δεν είναι μεμονωμένα «πυροτεχνήματα». Ποια συγκεκριμένη πρωτοβουλία από τον ρόλο σας ως Σύμβουλος Προσβασιμότητας στον ΔΣΑ έχει επιφέρει τη μεγαλύτερη, απτή αλλαγή στη ζωή των ανάπηρων δικηγόρων;
Πετύχαμε να βάλουμε την προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη στη δημόσια συζήτηση, όχι μόνο σε μία Παγκόσμια Ημέρα, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Νομοθετικά, ανοίξαμε τον δρόμο για την πρόσληψη αναπήρων δικηγόρων στο δημόσιο, με συγκεκριμένα επιτυχημένα παραδείγματα. Επιπλέον, καταφέραμε οι ανάπηροι συνάδελφοι να μπορούν να είναι δικαστικοί αντιπρόσωποι στις εκλογές ισότιμα, με την απαραίτητη προσωπική βοήθεια. Αυτό ήταν κάτι που για πολλά χρόνια απαιτούσε την υποβολή αιτήσεων εξαίρεσης, ενώ είμαστε μια από τις ομάδες που έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη από όλους για αυτό το επιπλέον εισόδημα. Παράλληλα, εξασφαλίσαμε ετήσιο οικονομικό βοήθημα για τους ανάπηρους δικηγόρους στην Αθήνα, αναγνωρίζοντας τις πρόσθετες δυσκολίες που συνεπάγεται η άσκηση του επαγγέλματος για αυτούς.
Η δουλειά αυτή έγινε αθόρυβα. Είχαμε να πείσουμε υπηρεσιακούς παράγοντες και συναδέλφους για τις καθημερινές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ανάπηροι δικηγόροι και πώς αυτές επηρεάζουν την επαγγελματική τους ζωή. Έχουν δημιουργηθεί κάποιες βάσεις, αλλά η δουλειά πρέπει να συνεχιστεί και να ενταθεί.
Τέλος, να σας πω ότι αποφάσισα να μην είμαι υποψήφιος στις επόμενες εκλογές του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Ήταν μια συνειδητή και δύσκολη απόφαση. Ελπίζω οι συνάδελφοί μου με αναπηρία να μην μείνουν αβοήθητοι.
– Τι σας οδήγησε να πάρετε αυτή την απόφαση;
Ένιωσα πολύ μόνος σε όλη αυτή τη διαδικασία, από την αρχή ως το τέλος. Δεν συνάντησα εμπόδια, αλλά η θεσμική μοναξιά ήταν έντονη. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος της αποχώρησής μου.
– Πώς σκοπεύετε να κινηθείτε το επόμενο διάστημα;
Έχω σκοπό να εντείνω τις δημόσιες παρεμβάσεις μου στο θέμα αυτό. Τώρα που θα είμαι πάλι απλός ανάπηρος δικηγόρος, ελεύθερος επαγγελματίας και χωρίς αξίωμα στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, δεν πρόκειται να αφήσω αυτό που ξεκίνησε να σταματήσει. Έχω ευθύνη απέναντι στις νέες γενιές, που μπαίνουν στα σχολεία σε όλη τη χώρα με άδεια του Υπουργείου Παιδείας, και πραγματοποιώ αφιλοκερδώς ομιλίες εξοικείωσης με την αναπηρία. Έχω την ευθύνη να δείξω σε αυτά τα παιδιά ότι δεν πρέπει να σταματάμε ποτέ να παλεύουμε για ό,τι πιστεύουμε, ακόμα κι αν το κάνουμε μόνοι μας.
– Πώς βλέπετε τον ρόλο του ΔΣΑ στην προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία;
Ο Σύλλογος πρωτοπόρησε με παρεμβάσεις σε διάφορα θέματα, όπως η ανάδειξη προβλημάτων προσβασιμότητας σε δικαστικά κτίρια, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε άλλες περιοχές, συνεργαζόμενος με άλλους δικηγορικούς συλλόγους και τοπικά μέσα ενημέρωσης σε όλη τη χώρα.
Τώρα ήρθε η ώρα να θεσπίσουμε τον ρόλο του Συμβούλου Προσβασιμότητας στην Ολομέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας. Με αυτή την πρόταση, κλείνω την θητεία μου. Ο στόχος είναι να αναλάβει αυτή τη θέση ένα επιστημονικά ανάπηρο άτομο, που με διαφανείς διαδικασίες, γνώση και εμπειρία, θα μπορεί να καθοδηγεί την Ολομέλεια, διασφαλίζοντας ότι η διάσταση της αναπηρίας θα ενσωματώνεται σε κάθε διεκδίκηση και απόφαση σε πανελλαδικό επίπεδο.
“Η μεγάλη πρόκληση είναι το κράτος να αναλάβει τις ευθύνες του και να εκπαιδεύσει καθολικά και εξατομικευμένα κάθε άτομο με αναπηρία, ώστε να μπορέσει να κατακτήσει και να αξιοποιήσει την τεχνολογία που θα το βοηθήσει να γίνει πιο αυτόνομο.”
– Πιστεύετε ότι η εκλογή σας ήταν μια κίνηση «πολιτικής ορθότητας» και όχι ουσιαστικής αναγνώρισης;
Το βράδυ της εκλογής μου, το ερώτημά σας με προβλημάτισε, αλλά το απάντησα με το δικό μου έργο. Σίγουρα, ακόμη και σήμερα, δεν μπορεί κανείς που επιλέγει έναν ανάπηρο να στελεχώσει το ψηφοδέλτιό του να γνωρίζει πλήρως τις δυνατότητες και τις ικανότητες του. Συχνά δεν είναι εκπαιδευμένος να συνεργαστεί αποτελεσματικά με έναν ανάπηρο άνθρωπο. Όμως, όταν του δοθεί η ευκαιρία, παρόλο που υπάρχουν πολλά προβλήματα προσβασιμότητας σε κάθε προεκλογικό αγώνα και οι ανάπηροι υποψήφιοι αδικούνται χωρίς να φταίνε, αν καταφέρει να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια, μπορεί να αποδείξει την αξία του μέσα από τη δουλειά και τις δυνατότητές του. Αν εκλεγεί κάποιος ανάπηρος, θα πρέπει να κριθεί για τη θέση που κατέλαβε και όχι για το βαθμό της αναπηρίας του.
– Ποιες τεχνολογίες ή εφαρμογές θεωρείτε πιο χρήσιμες για την καθημερινότητά σας και την επαγγελματική σας ζωή; Πώς φαντάζεστε το μέλλον της νομικής πρακτικής για τα άτομα με αναπηρία, με την εξέλιξη της τεχνολογίας;
Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μην πιστέψουμε ποτέ ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να υποκαταστήσει τον δικηγόρο. Η δουλειά μας αφορά εξαιρετικά ευαίσθητες, προσωπικές και εξατομικευμένες λεπτομέρειες. Ωστόσο, για τα άτομα με αναπηρία, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει σημαντικές λύσεις. Ήδη υπάρχουν εφαρμογές που, ανεβάζοντας μια φωτογραφία, περιγράφουν με όλο και μεγαλύτερη ακρίβεια τι απεικονίζεται. Σύντομα, αυτές οι εφαρμογές θα μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε με ακρίβεια τις ημερομηνίες λήξης προϊόντων, τις τιμές τους και τα συστατικά τους. Αυτές τις πληροφορίες, σήμερα, τις στερούνται οι τυφλοί καταναλωτές, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν καθημερινά χωρίς να φταίνε.
Η μεγάλη πρόκληση είναι το κράτος να αναλάβει τις ευθύνες του και να εκπαιδεύσει καθολικά και εξατομικευμένα κάθε άτομο με αναπηρία, ώστε να μπορέσει να κατακτήσει και να αξιοποιήσει την τεχνολογία που θα το βοηθήσει να γίνει πιο αυτόνομο. Η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία μπορούν να προσφέρουν πραγματικές λύσεις για τα άτομα με αναπηρία, αρκεί να υπάρξει οργανωμένη υποστήριξη και να δοθούν τα κατάλληλα εργαλεία σε όσους το χρειάζονται, ώστε να καταλάβουν ότι η ζωή συνεχίζεται σωστά, ακόμη και αν μια ασθένεια ή ένα ατύχημα τους φέρει σε αυτή τη θέση.
– Πώς χαλαρώνετε μετά από μια δύσκολη μέρα στο γραφείο ή στο δικαστήριο; Έχετε κάποια χόμπι ή ενδιαφέροντα που σας δίνουν ενέργεια;
Με τους φίλους μου παίζω σκάκι, προσπαθώ να βρίσκω χρόνο για αυτό. Πηγαίνω γυμναστήριο, γιατί δεν θέλω η δουλειά στο γραφείο να με «ζημιώσει». Διαβάζω συχνά αποσπάσματα από τον Μικρό Πρίγκιπα, το αγαπημένο μου βιβλίο, γιατί πιστεύω ότι πρέπει να το διαβάσεις και ως παιδί και ως ενήλικας, και κάθε φορά καταλαβαίνεις διαφορετικά μηνύματα. Και φυσικά, πηγαίνω θέατρο.
– Ποια είναι η πιο σημαντική συμβουλή που θα δίνατε σε έναν νέο δικηγόρο με αναπηρία ή σε οποιοδήποτε νέο που αντιμετωπίζει εμπόδια στην επαγγελματική του πορεία;
Θα του έδινα ένα κομμάτι από την προσωπική μου εμπειρία, μήπως αυτό το κομμάτι μπορεί να τον βοηθήσει. Το συμπέρασμα που έχω βγάλει είναι ότι οι δυσκολίες έρχονται για να μας πλάσουν και να μας δυναμώσουν. Πρέπει να το βλέπουμε έτσι και να μην ξεχνάμε ότι, αν κάτι μας φρενάρει ή μας σταματάει, αυτό πρέπει να είναι προσωρινό και ότι δεν φταίμε εμείς για τα εμπόδια που συναντάμε.
– Μέσα από όσα έχετε βιώσει και όσα έχετε πετύχει, ποιο είναι το βαθύτερο νόημα που έχετε ανακαλύψει για τη ζωή;
Οτιδήποτε σου συμβαίνει, πρέπει να το βλέπεις με άλλα μάτια. Πάντα υπάρχει μια δεύτερη ανάγνωση.
Πηγή: daily.nb.org