Ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς : Μια ανολοκλήρωτη ιστορία

Σε προηγούμενα άρθρα έχουμε ασχοληθεί με τις ρίζες της ανόδου της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Αυτή φαίνεται να παρατηρείται πρώτη φορά μετά τη δεκαετία του 80’ με σημαντικές μεταπτώσεις, μέχρι σήμερα και με πρόσφατα παραδείγματα τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών του 2024.

Ωστόσο, δεν έχει δοθεί αρκετός χώρος για έναν ειλικρινή απολογισμό της αποδυνάμωσης της κεντροαριστεράς τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Αν μπορούσαμε να αποδώσουμε τα κυρίαρχα αισθήματα του κόσμου απέναντι στον χώρο της κεντροαριστεράς, μάλλον θα καταλήγαμε σε μια εικόνα “απογοήτευσης”, “θυμού”, “χλευασμού” και αίσθησης “προδοσίας”. Η άνοδος της ακροδεξιάς και η υποχώρηση της αριστεράς αποτελούν σαφώς δύο φαινόμενα που αλληλοεπηρεάζονται. Αποτελούν, όμως, δύο φαινόμενα τα οποία χρήζουν ξεχωριστής ανάλυσης.

Στο παρόν άρθρο, θα προχωρήσουμε σε μια ψύχραιμη αναδρομή στην ιστορία της αριστεράς, ευελπιστώντας να καταλήξουμε σε οποιαδήποτε χρήσιμη ιδέα ή ερώτημα το οποίο να μπορεί να αντιστρέψει την αίσθηση της ολοκληρωτικής εξαφάνισης της αριστεράς από το πολιτικό σκηνικό. Έχει σημασία να τονίσουμε ότι το παρόν άρθρο αφορά οποιονδήποτε αναγνώστη και αναγνώστρια αισθάνεται να τον αγγίζουν οι βασικές ιδέες της αριστεράς, χωρίς διαχωρισμούς και δογματισμούς.

Γράφω το παρόν ως νέος επιστήμονας, ενεργός ανάπηρος πολίτης, που δεν έχει συμμετάσχει ποτέ σε εσωτερική κομματική διαδικασία ως μέλος ή φίλος συγκεκριμένου κόμματος, ούτε ήμουν ποτέ μέλος κάποιας φοιτητικής παράταξης. Μη κομματικοποιημένος λοιπόν, αλλά βαθιά πολιτικοποιημένος.

Η ιστορία της Αριστεράς στην Ελλάδα-”Η επανάσταση που έρχεται;”

Προκειμένου να ανοίξουμε έναν ουσιαστικό διάλογο σχετικά με την ανασυγκρότηση της αριστεράς, έχει σημασία να έχουμε μια ιστορική αίσθηση σχετικά με το αντικείμενο για το οποίο μιλάμε. Αν κάποιος ρωτούσε ποιά είναι η σχέση της ελληνικής κοινωνίας με την αριστερά, η ορθή απάντηση θα ήταν ότι η Ελλάδα αποτελεί μια χώρα η οποία έχει ισχυρή ιστορική σχέση με την αριστερά. Από το 1918 που συγκροτείται επίσημα το κομμουνιστικό κόμμα , η αριστερά διαδραματίζει κομβικό ρόλο τις πολιτικές εξελίξεις της χώρας. Πληθώρα κοινωνικών αγώνων στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, ισχυρή συμμετοχή στην εθνική αντίσταση στην κατοχή, δίωξη αλλά και αντίσταση κατά την ιστορική περίοδο της Χούντας των Συνταγματαρχών αποτελούν λίγα βασικά παραδείγματα της δράσης της Αριστεράς στην Ελλάδα του 20ου αιώνα.

Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ το 89’ αρχίζει να εκφράζεται και στην ελληνική πολιτική σκηνή , μέσα από την σταθερή άνοδο της Δεξιάς. Ίσως το σημαντικότερο γεγονός στην ιστορία της Αριστεράς του 21ου αιώνα να αφορά στο δημοψήφισμα που συγκάλεσε η κυβέρνηση Αλέξη Τσίπρα τον Ιούλιο του 2015. Η έκβαση του δημοψηφίσματος καθόρισε σε σημαντικό βαθμό όχι μόνο την πολιτική συγκυρία του σήμερα, αλλά και τα αισθήματα του ελληνικού λαού απέναντι στην αριστερά. Η αίσθηση “προδοσίας” που εισέπραξε μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού μετά τη μετατροπή του “Όχι” σε “Ναι” το 2015 είχε ως αποτέλεσμα να κυριαρχήσει ένα έντονο αίσθημα θυμού και απαξίωσης απέναντι στα αριστερά ιδεώδη. Σε πολιτικό επίπεδο, αυτό εκφράστηκε και με τη νίκη του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας με υψηλό ποσοστό πέρυσι, το οποίο ποσοστό φάνηκε πως δεν επηρεάστηκε ούτε από το κοντινό στις εθνικές εκλογές έγκλημα των Τεμπών.

Μια αμήχανη αυτοκριτική : Τα λάθη της Αριστεράς του σήμερα.

Προκειμένου να εξηγήσουμε το πώς μια κοινωνία που έχει ιστορικούς δεσμούς με την Αριστερά οδηγείται σε τέτοια ρήξη με τις φωνές του αριστερού χώρου χρειάζεται να επεξεργαστούμε με ψυχραιμία τόσο τις παραλείψεις όσο και τις σημαντικές αστοχίες στις οποίες υπέπεσε η σύγχρονη Αριστερά. Πρόκειται για έναν δυσάρεστο διάλογο, ωστόσο χωρίς μια παύση για ουσιαστική αυτοκριτική είναι μάταιο να μιλάμε για ανασυγκρότηση της Αριστεράς.

1. Απουσία συνεργασιών και μετώπου : Ίσως ένα από τα βασικότερα προβλήματα της αριστεράς να είναι οι πολλαπλές διασπάσεις που έχει υποστεί ο χώρος σε μικρότερα σχήματα και κόμματα. Μπορούμε να μετρήσουμε σε πολλά παρακλάδια κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς στο σήμερα. Η διάσπαση αυτή αποδυναμώνει την ίδια την αριστερά, καθώς δεν επιτρέπει την συλλογικοποίηση και την συγκέντρωση ψήφων και υποστηρικτών σε μια οργανωμένη δύναμη. Το επιχείρημα που τίθεται συνήθως από τους αριστερούς χώρους σε σχέση με την απουσία συνεργασίας αφορά σε υποτιθέμενες αγεφύρωτες ιδεολογικές διαφορές. Η θέση αυτή, ωστόσο, έρχεται σε ουσιαστική αντίφαση με τις αρχές της αριστεράς και τα προτάγματά της.

Η μάχη απέναντι στην καταπίεση, την ανισότητα και την άδικη κατανομή πόρων και εξουσίας δεν μπορεί να παρεμποδίζεται στο όνομα ιδεολογικών αποκλίσεων. Δεν υπάρχει η πολυτέλεια να απορρίπτουμε συνεργασίες λόγω διαφορετικής πρόσληψης εννοιών, οι οποίες στο σήμερα είναι ούτως ή άλλως πολύ μακριά από την πραγματικότητα που βιώνουμε. Έτσι, η διαφωνία ανάμεσα σε ένα σοσιαλιστικής κατεύθυνσης κόμμα και ενός κομμουνιστικού κόμματος σχετικά με την φύση του σοσιαλισμού, δεν μπορεί να αποτελεί στο σήμερα επιχείρημα υπερ της μη συνεργασίας. Φαίνεται σχεδόν αστείο να απειλούμαστε από την πλήρη αυθαιρεσία της ελεύθερης αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού, της ακρίβειας και του πολέμου και την ίδια στιγμή να αναλωνόμαστε στις διαφωνίες Στάλιν και Τρότσκι, σαν αυτές να αφορούν με κυριολεκτικό τρόπο το σήμερα.

2. Σταματήσαμε να παράγουμε οικονομική θεωρία : Ενώ , κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στις ιδέες του Μαρξισμού, θα δούμε ότι οι πρώτοι θεωρητικοί μελετούσαν οικονομικές έννοιες προκειμένου να καταλήξουν σε προτάσεις ανατροπής των σύγχρονων συστημάτων, αυτό δεν ισχύει για την σύγχρονη Αριστερά.

Οι σύγχρονοι μαρξιστές, δυστυχώς, έχουν εγκαταλείψει την ουσιαστική οικονομική ανάλυση. Η φράση “δεν υπάρχει πρόταση”, που λέγεται συχνά για την αριστερά, συνοψίζει ακριβώς αυτήν την παράλειψη. Πώς μπορούμε λοιπόν να μιλάμε αφηρημένα και γενικά για έννοιες χωρίς να ορίζουμε συγκεκριμένα βήματα και προγράμματα με στόχο είτε την μεταρρύθμιση είτε την ολοκληρωτική ανατροπή; Εξάλλου, μην ξεχνάμε ότι από την εποχή που γράφτηκε το “Κεφάλαιο” οι κοινωνίες έχουν αλλάξει ριζικά. Χρειάζεται, επομένως, η ανανέωση της μαρξιστικής οικονομικής θεωρίας με βάση τα δεδομένα των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών.

Αλλά και όπου υπάρχει πρόταση για ένα μείζον θέμα της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια δεν έχει καμιά ικανότητα το κομματικό προσωπικό να την επικοινωνήσει κατανοητά και ξεκάθαρα στους πολίτες.

3. Εγκατάλειψη εννοιών σχετικά με το έθνος και την προστασία κυριαρχικών δικαιωμάτων : Ένα μεγάλο ταμπού αποτελεί στο σήμερα η έννοια του έθνους. Πλέον, συνδέουμε την έννοια με την Ακροδεξιά και ενίοτε και με τον φασισμό. Ουσιαστικά, αυτό έχει οδηγήσει στο να μην αναφέρουν οι αριστεροί, θέματα που αφορούν στην εθνική κυριαρχία, επιτρέπουν έτσι την καπήλευση των εννοιών από την Ακροδεξιά. Μάλιστα, οι πολίτες οι οποίοι προβληματίζονται για θέματα εθνικής ταυτότητας και κυριαρχίας στρέφονται απογοητευμένοι στον πολιτικό χώρο της Δεξιάς, καθώς αισθάνονται ότι η Αριστερά δεν ενδιαφέρεται για τα παραπάνω ζητήματα.

Το κυρίαρχο αφήγημα : Το τέλος της ιστορίας.

Το σύγχρονο αφήγημα των κυρίαρχων πολιτικών φωνών αφορά στο “Τέλος της Ιστορίας”, σε μια καθολική νίκη των ιδεών της δεξιάς και του νεοφιλελευθερισμού, οι οποίες από εδώ και στο εξής θα αποτελούν τη βασική πυξίδα των κοινωνικών. Μάλιστα, οι μόνες συγκρούσεις εξουσίας θα συμβαίνουν εντός του φάσματος της Δεξιάς. Έτσι, ως σύγχρονες “Πυθίες” , “επιστήμονες” και “ειδήμονες” προβλέπουν και τα ΜΜΕ τον οριστικό θάνατο της Αριστεράς και μας ενημερώνουν ότι ζούμε στην καλύτερη δυνατή εκδοχή της ιστορίας. Χωρίς να το βλέπουμε, ζούμε μάλλον το happy end στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και, πράγματι, αν κάποιος αναρωτηθεί “τί είναι αυτό που βλέπει στην πολιτική σκηνή, θα εντοπίζει μόνο έναν απόηχο της Αριστεράς στο σήμερα.

Υπάρχει όμως κάτι πολύ σημαντικό που ξεχνάμε. Ζούμε σε έναν κόσμο με ιστορία και παρελθόν.

Η ζωή του ανθρώπου πάνω στη Γη μετράει επτά εκατομμύρια χρόνια και η ιστορία του καπιταλισμού περίπου 400 χρόνια. Η διεκδίκηση του δικαιώματος στην πολιτική ψήφο σημειώνεται από την αρχαιότητα και φαίνεται να συντελείται τελικά μέχρι και τον 20ο αιώνα. Οι πρώτες εξεγέρσεις των δούλων εντοπίζονται στην αρχαιότητα και μετά από κάποιους αιώνες εξασφαλίζεται το δικαίωμα στην ελευθερία και την αυτοδιάθεση του σώματος και της εργασίας.

Αγώνες, θάνατοι και εξεγέρσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας δόθηκαν χωρίς κανένα εχέγγυο ότι κάποια από αυτές τις θυσίες θα κατέληγε όντως κάπου. Και αυτό, γιατί ο άνθρωπος έχει έμφυτα την τάση να διεκδικεί την ελευθερία και τη ρήξη απέναντι σε οτιδήποτε αντιλαμβάνεται ως “δεσμά”. Αυτό συνοψίζει μάλλον και πολύ αισθαντικά ο Λοΐζος στους στίχους του “Τίποτα δεν πάει χαμένο, στη χαμένη σου ζωή” και “Το δίκιο του αγώνα πολλά σου στέρησε, μα η ζωή λεχώνα ελπίδες γέννησε.”

Ανανέωση “από τα κάτω”

Πράγματι, στο σήμερα φαίνεται να μην υπάρχει ουσιαστική εκπροσώπηση όσον αφορά στην κοινοβουλευτική αριστερά. Απουσιάζει η ηγεσία καθώς και η “πρόταση”. Βασική ανάγκη όμως δεν είναι ο εντοπισμός ενός “ήρωα” που θα οδηγήσει σε δυναμικά προσωπολατρείας. Χρειάζεται ανανέωση “από τα κάτω”, δημιουργική παραγωγή πολιτικής θεωρίας και δημοκρατικές διαδικασίες εντός των πολιτικών χώρων. Χρειάζεται, τέλος, να μην διστάσουμε να αποτινάξουμε και να εγκαταλείψουμε ό,τι ανήκει στο παρελθόν, ό,τι δεν δούλεψε μέχρι σήμερα και ό,τι δεν αφορά στα αληθινά ιδεώδη της Αριστεράς αλλά σε μικροπολιτικές διαμάχες.

Στην Ελλάδα, η βάση των πολιτικοποιημένων ανθρώπων απαιτεί τη δημιουργία ενός προοδευτικού πόλου, μιας συνεργασίας που θα φέρει ξεκάθαρες παραγωγικές προτάσεις ανασυγκρότησης του κοινωνικού κράτους και ελπίδας των λαικών στρωμάτων. Προγραμματικές συγκλήσεις, κατάρτιση κοινών ψηφοδελτίων και διεργασίες χωρίς κομματικές παροπίδες και με ανοιχτά παράθυρα και πόρτες στο φως και στον κόσμο, χωρίς βαπτισμένους ηγέτες αλλά με μπαρουτοκαπνισμένους εργάτες. Για να δούμε τελικά αν θα σταθούμε όλες, όλοι και όλα στο ύψος των περιστάσεων, από τη θέση μας το κάθε άτομο και με την κοινωνική, προσωπική και συλλογική ευθύνη που μας αναλογεί.