Skip to content Skip to main navigation Skip to footer

Προσέγγιση της αναπηρίας και των ΑμεΑ, μέσα από την θεώρηση Αρχαίων Ελλήνων διακριθέντων στα γράμματα, την τέχνη και τις επιστήμες

Θέμα: “Προσέγγιση της αναπηρίας και των ατόμων με αναπηρία, μέσα από τη θεώρηση Αρχαίων Ελλήνων, διακριθέντων στα γράμματα, την τέχνη και τις επιστήμες”

(Ομιλία του Βαγγέλη Αυγουλά σε σχετικό Διεθνές Συνέδριο στη Θάσο το 2008)

Βιώματα, μελέτες, έρευνες, αναλύσεις και αποτελέσματα πολλών διεπιστημονικών εργασιών, έχουν οδηγήσει στο διαχρονικό και πλέον σε ασφαλές συμπέρασμα, ότι η στάση των αρτιμελών απέναντι στους αναπήρους καθορίζεται από τρεις παράγοντες: Δοξασία, Συναίσθημα και Συμπεριφορά, που αυτόνομα έκαστος αλλά και όλοι μαζί, ανάλογα με τα επιτρεπτά όρια επιρροής τους σε κάθε προσωπικότητα, διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει την αναπηρία κάθε μη ανάπηρος και κατ’ επέκταση, κάθε κοινωνία από εποχή σε εποχή στο βάθος των αιώνων. 
Ερευνώντας κανείς την προϊστορική περίοδο, διαπιστώνει ότι η αξία του ανθρώπου συνδέεται άμεσα με τη σωματική αρτιμέλεια. Στην περίοδο δηλαδή, που ο άνθρωπος είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, αλλά και στην πρώτη περίοδο της καλλιέργειας, η αναπηρία, με όποιον τρόπο κι αν παράγεται, θέτει το άτομο αυτό έξω από κάθε κοινωνική συνύπαρξη. 
Στην ομηρική εποχή, η ανθρώπινη τελειότητα συνδυάζεται με ηρωικό πνεύμα και δυνατό σώμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ηρακλής. Στα ομηρικά έπη αναφέρονται κάποιες μορφές αναπηρίας, όπως “άνους”,  “κωφός”, “Χωλός” κλπ., ενώ γνωρίζουμε ότι και ο ίδιος ο Όμηρος, ξεχωριστή μορφή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ήταν τυφλός. 
Την εποχή εκείνη πίστευαν ότι τα παιδιά που γεννιούνται με κάποιο πρόβλημα αποτελούν αρνητικό μήνυμα των θεών, αντίληψη που διέπει και το πάνθεον του Ολύμπου, με τη θεά Ήρα να πετά το γιο της Ήφαιστο -βρέφος ακόμη- από τον Όλυμπο εξ αιτίας της κινητικής του αναπηρίας.
Και στα χρόνια του αρχαίου ποιητή Ησίοδου (8ος με 7ος αιώνας π.Χ. αι.) διαβάζουμε στο έργο του “Έργα και Ημέραι” όπου δίνονται και συμβουλές για τη γέννηση γερών παιδιών, ότι οι ασθενείς και οι διάφορες συμφορές έρχονται στους ανθρώπους από τους θεούς ως θεία δίκη, αν αυτοί πράττουν αντίθετα στη θεϊκή θέληση. 
Στην Αθηναϊκή πολιτεία βρίσκουμε τα πρώτα σπέρματα κοινωνικού κράτους στην ιστορία, αφού αναγνωρίζονται έστω και στοιχειωδώς υποχρεώσεις της απέναντι στους αναπήρους και υπάρχει το ενδιαφέρον βελτίωσης των συνθηκών ζωής τους. Έτσι, οι αδύνατοι πολίτες δεν αφήνονται στην τύχη τους ή στα χέρια ιδιωτών φιλάνθρωπων. 
Η Αθηναϊκή Πολιτεία, παρέχει βοήθημα δύο οβολών την ημέρα στους φτωχούς που έχουν εισόδημα λιγότερο από τρεις μνες, καθώς και στους “ανίκανους” (ανάπηρους) προς εργασία, έπειτα όμως από έλεγχο για το πραγματικό μέγεθος του προβλήματός τους. Ακόμη, ο Σόλωνας, στους “Νόμους”του, όριζε ότι η πολιτεία οφείλει να επιδοτεί τους αναπήρους πολέμου. Τέλος, την προνοιακή αυτή αντίληψη της εποχής, αντικατοπτρίζει και ο “Περί αδυνάτου λόγος” του ρήτορα Λυσία.
Πάντως, στην Αθήνα εκείνη την εποχή, δεν περνούσαν ασχολίαστα τα όποια σωματικά ή ψυχικά ελαττώματα μπορεί να έχει κάποιος. Παραδείγματα, τα περιπαικτικά σχόλια προς τον ρήτορα Δημοσθένη εξ αιτίας της τραυλότητας του και τα οποία μεταφέρει στο έργο του ο Πλούταρχος, καθώς και τα σχόλια των κωμικών της εποχής για το δυσανάλογο σε σχέση με το υπόλοιπο σώμα κεφάλι του ηγέτη του Χρυσού Αιώνα Περικλή. 
Από διάσπαρτες σε έργα των κλασσικών χρόνων πληροφορίες, αναδύονται περιπτώσεις όπου το ανάπηρο άτομο σπάζοντας τις προκαταλήψεις, παίζει σημαντικό ρόλο στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης του και πολλές φορές, του αναγνωρίζονται ιδιαίτερες ικανότητες σοφίας ή επικοινωνίας με τους θεούς. 
Ο ανάπηρος ποιητής Τυρταίος, επεβλήθη και έγινε αποδεκτός σε μια κοινωνία όπως η σπαρτιατική που έχει ταυτιστεί με τον κοινωνικό ρατσισμό, ενώ η κορυφαία, ίσως, προσωπικότητα, των Λακεδαιμονίων, ο Αγησίλαος, αν και χωλός κατόρθωσε να αναγνωριστεί ως ο πιο επιτυχημένος βασιλιάς σε μια κοινωνία που έχει γαλουχηθεί με τον Καιάδα.
Εν τούτοις, ο σπαρτιατικός νόμος, είχε ένα γενικότερο προληπτικό πνεύμα, απαγορεύοντας λ.χ. στους μεθυσμένους και γενικά στους μη νηφάλιους να συνευρίσκονται με γυναίκες, ώστε να μη γεννιούνται παιδιά με ειδικά προβλήματα. Παράλληλα, η ιατρική από πολύ νωρίς, πριν ακόμα αναπτυχθεί στην επιστήμη που είναι σήμερα, πραγματεύθηκε τις παθήσεις που προκαλούν αναπηρία και την αποκατάστασή τους. Οι Έλληνες πρώτοι ανοίγουν το δρόμο με τον Ιππποκράτη, τον πατέρα της σύγχρονης ιατρικής, να μιλά στο έργο του “Κατ’ ιατρείον” για την αποκατάσταση των κακώσεων του ερειστικού συστήματος, όπως και για τα ευεργετικά αποτελέσματα που έχουν σ’ αυτό οι μαλάξεις, η γυμναστική και η υδροθεραπεία. 
Ο Ιπποκράτης στα έργα του ασχολείται και με συγκεκριμένες κατηγορίες αναπήρων-για παράδειγμα με τους επιληπτικούς στο έργο του “Αφορισμοί”-, ενώ στο βιβλίο του “Περί Κρεάτων”, διαβάζουμε μια αξιοσημείωτη για την εποχή επιστημονική ανάλυση του συσχετισμού της κώφωσης αφενός και της δυσλειτουργίας των γλωσσοφωνητικών οργάνων και της παραγωγής του έναρθρου λόγου αφετέρου.
Έκπληξη τέλος για τη διαχρονικότητά της, προκαλεί η άποψη του γιου του Ασκληπιού, ότι ο γιατρός πρέπει να λαμβάνει υπόψη του την κληρονομικότητα και το περιβάλλον κάποιου ασθενούς, για να μπορέσει να κάνει σωστή διάγνωση και θεραπεία.
Παραδόξως, συγκλίνουσα με τη σπαρτιάτικη νοοτροπία για τους αναπήρους, είναι αργότερα αυτή και της πλατωνικής εποχής. Σύμφωνα με την άποψη της πλατωνικής κοινωνίας, οι ανάπηροι δεν μπορούν να προσφέρουν απολύτως τίποτα σε αυτήν, γι’ αυτό και φαίνεται να αντιμετωπίζονται με τον πιο ανεπιθύμητο τρόπο.
Κατά τον Πλάτωνα, μια απ’ τις βάσεις για την “Πολιτεία των αρίστων”, είναι η ευτεκνία και στόχος μια ιδανική κοινωνία με ανθρώπους υγιείς στο σώμα και την ψυχή. Αν και ο φιλόσοφος ασχολείται παροδικά και παρεμπιπτόντως μόνο στα έργα του με τα περί αναπηρίας θέματα, συμπεραίνουμε ασφαλώς από τη μελέτη τους ότι το παιδί με αναπηρία αποτελούσε ντροπή για την οικογένεια της εποχής, ενώ στο 2ο κεφάλαιο των “Νόμων” του, παρόμοια στάση ζωής αποτυπώνεται και για όσους δεν γεννιούνται αλλά έχουν επίκτητη κάποια αναπηρία, αφού όχι μόνο περιθωριοποιούνται αλλά και αποκληρώνονται από την περιουσία τους, ενώ στο ίδιο έργο ο Πλάτων δίνει και αυτός ιδιαίτερη βαρύτητα στην πρόληψη. 
Ο μαθητής του Πλάτωνα Αριστοτέλης, μέσα στο πλήθος των έργων του ασχολείται ως γνωστόν με όλους σχεδόν τους τόμους του επιστητού. Έτσι, στα βιβλία του “Περί αισθήσεων και συναισθημάτων”, “Περί ψυχής”, “Περί ζώων ιστορία”, “Περί ζώων μορίων” κ.α. θίγει και το πρόβλημα των ατόμων με αναπηρία τόσο άμεσα, όσο και έμμεσα όταν μιλάει για τη μεγάλη σημασία που έχουν τα αισθητήρια όργανα -και ιδιαίτερα αυτό της ακοής- για την προσαρμογή των ζωικών οργανισμών προς το περιβάλλον και προχωρώντας, αναλύει τις μεγαλύτερες και περισσότερες υπηρεσίες που αυτά προσφέρουν στον άνθρωπο εάν λειτουργούν σωστά.
Στα έργα του Σταγειρίτη φιλόσοφου όμως, βλέπουμε όχι μόνο τις απόψεις του για την αναπηρία, αλλά και τη θέση του για τη στάση της κοινωνίας απέναντι στα Αμεα. Ο Αριστοτέλης καυτηριάζει την συμπεριφορά των πολιτών που περιπαίζουν έναν τυφλό άνθρωπο ενώ θα έπρεπε να τον προστατεύσουν. Στο έργο του “Αθηναίων Πολιτεία” καθιστά σαφές, ότι στην κοινωνία του έχουν θέση όλοι οι άνθρωποι. Ακόμη, σε άλλα έργα του, αναλύει και αναζητά τα αίτια πλην της κώφωσης και για άλλες μορφές αναπηρίας, όπως για την βραδυγλωσσία, την τραυλότητα, την ψελλότητα, ενώ στο βιβλίο του “Προβλήματᔨδιαπιστώνει αλλά δεν αναλύει, την πραγματική σχέση αλαλίας με την εκ γενετής κώφωση. 
Κλείνοντας, νομίζω αξίζει να σημειωθεί η διαφορετική οπτική για την αναπηρία των στωικών φιλοσόφων που πρωτοεμφανίστηκαν τον 4ο π.Χ. αι. στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και πίστευαν ότι με τη σωστή, λεπτομερή και ερμηνεία των τερατογενέσεων και άλλων οιωνών μπορεί να προβλεφθεί το μέλλον. Ο στωικισμός, κατανοούσε, την υγεία και την ασθένεια ως δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, με μόνη την αρετή να είναι ένα γνήσιο καλό και την αμαρτία το μόνο γνήσιο κακό. Αργότερα, οι στωικοί υιοθετούν την παραδοχή, ότι για τις ανάγκες μιας δραστήριας ζωής αυτές οι δύο όψεις του νομίσματος παίρνουν διαφορετικές αξίες. Έτσι η υγεία ήταν κάτι επιθυμητό και η αρρώστια ανεπιθύμητο.

Βάση της ομιλίας αυτής, αποτέλεσε το επιστημονικό σύγγραμμα του δικηγόρου και Διδάκτορος Κοινωνικών Επιστημών Π. Κουρουμπλή  με τίτλο “Το Δικαίωμα στη Διαφορά”, Εκδ. Σάκκουλα 2000.

2008
Ευάγγελος Αυγουλάς
Φοιτητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, Μέλος της Επιτροπής Νεολαίας του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών, Μέλος της διεθνούς οργάνωσης VIEWS για νέους με προβλήματα όρασης. 

0 Comments

There are no comments yet

Leave a comment

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Back to top